Mùa trồng “Quốc bảo” trên đỉnh Ngọc Linh

Hằng năm, để phát triển diện tích sâm Ngọc Linh, cứ đến khoảng tháng 10-11, bà con dân tộc Xơ Đăng ở một số xã thuộc huyện Đăk Glei, Tu Mơ Rông lại bắt đầu một mùa trồng sâm mới. Đây cũng là việc làm thiết thực để hiện thực hóa chỉ tiêu mà Nghị quyết Đại hội XVI của Đảng bộ tỉnh đề ra với mục tiêu phấn đấu đến năm 2025 phát triển được 4.500ha sâm Ngọc Linh.

Để được mục sở thị, sau nhiều lần lỡ hẹn, chúng tôi mới có dịp về Măng Ri, Tê Xăng đúng mùa cao điểm trồng mới sâm Ngọc Linh. Vào mùa này, hàng ngày, hàng trăm người đồng bào DTTS Xơ Đăng đang liên kết trồng sâm với Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum đều tập trung, tranh thủ thời gian để phát triển  mở rộng diện tích.

Nhổ cây sâm giống. Ảnh: V.P

 

Theo chân nhóm liên kết trồng sâm của xã Tê Xăng, Măng Ri, sau nhiều giờ leo qua mấy quả đồi, đi qua nhiều lớp hàng rào bảo vệ, băng qua những khu rừng già mát lạnh, chúng tôi mới tới được khu vườn ươm sâm giống của Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum. Theo quan sát của chúng tôi, riêng khu vực này đã có hàng chục luống ươm sâm giống, mỗi luống có diện tích khoảng 3-4m2 với cả nghìn cây giống trong mỗi luống.

Tại đây, hàng chục người dân đang cặm cụi, cần mẫn nhổ, tìm từng gốc cây sâm giống. Việc nhổ cây giống được làm hoàn toàn thủ công. Người dân dùng tay xới nhẹ lên mặt đất để lấy cây giống. Họ phải làm tuần tự theo hàng lối để tránh chồng chéo. Với những cây còn lá thì dễ nhổ dễ tìm hơn nhưng đối với những cây đã rụng lá, mọi người phải đào xới thật kĩ để tìm từng gốc sâm để không bỏ sót cây giống.

Sâm giống được mang đi trồng. Ảnh: V.P

 

Theo người trồng sâm, để đảm bảo cây giống chất lượng, khỏe, dễ sống sau khi trồng thì thời gian gieo ươm mất gần một năm. Sau khi thu hạt, người công nhân mang hạt đến khu vườn để ươm và sau gần một năm chăm sóc, đến mùa trồng  mới bắt đầu tiến hành nhổ đem đến khu rừng già để trồng.

Ông A Niêng (làng Đăk Viên, xã Tê Xăng, huyện Tu Mơ Rông, người đã có kinh nghiệm nhiều năm trồng, chăm sóc sâm của Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum) cho biết, cũng có nhiều người dân tiến hành trồng trong thời điểm tháng 5-6 nhưng thời điểm này đang là mùa mưa, ẩm ướt nên khi trồng, cây sâm dễ bị thối củ và dễ chết. Vì thế, hầu hết phải đến mùa khô (tức là từ tháng 10-11,12) thì mới tiến hành trồng chính vụ. Bởi khi ấy, đất mùn cũng khô, tơi, trong rừng già khí trời mát, lạnh nên khi trồng cây giống ít bị chết và dễ phát triển.

Không chỉ có người dân, các doanh nghiệp trồng sâm như Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh cũng chọn thời gian này để bắt đầu mùa trồng mới sâm Ngọc Linh. Theo A Sỹ- người quản lý vườn sâm cho Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum (là đơn vị có diện tích sâm Ngọc Linh lớn nhất tỉnh hiện nay và đã phát triển sâm Ngọc Linh hơn 20 năm nay) cho hay, qua nhiều năm trồng, khi gieo hạt, tỷ lệ sống cũng chỉ đạt khoảng 60-70%. Khi trồng, tỷ lệ sống cũng giảm theo từng năm, từ lúc trồng, đến khi thu hoạch, tỷ lệ sống chỉ còn 30-40% số cây. Bởi, nói là trồng chứ thực tế, cây giống sau khi nhổ lên, được di thực từ khu vườn ươm đến khu rừng già khác để trồng là hoàn toàn tự nhiên; chỉ khác là giờ đây, chúng tôi mang trồng theo từng khu cho dễ quản lý và bảo vệ. Quá trình trồng, không có bất kỳ tác động nào của các loại thuốc, phân và cây sinh trưởng và phát triển hoàn toàn tự nhiên.

Để chờ được ngày thu hoạch, người trồng sâm phải mất từ 7 năm trở lên ăn ngủ trong rừng cùng sâm. Ảnh: V.P

 

Để bảo đảm cho cây giống khỏe, việc thu hoạch cây giống sâm cũng được người công nhân làm rất tỉ mỉ, nhẹ nhàng và cẩn thận. Trước tiên, họ chọn những cây sâm giống còn lá nhổ trước, việc nhổ cũng phải cẩn trọng, nhẹ nhàng để bảo đảm không ảnh hưởng đến bộ rễ của cây. Sau đó, mang đến một khu vực cho những người công nhân khác chọn đếm, phân chia và dùng lá chuối bó thành bó, mỗi bó là 100 cây giống.

Còn đối với cây giống đã rụng lá (bởi mùa này là mùa sâm ngủ đông), họ cũng tỉ mỉ, nhẹ nhàng đào xới cẩn trọng lấy cây giống để bảo đảm không ảnh hưởng đến bộ rễ của cây. Sau đó, tất cả được người dân dùng lá chuối xanh bó thành từng bó.

Khi được hỏi, già A Brít (thôn Đăk Viên, xã Tê Xăng, công nhân Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh) giải thích với chúng tôi: Việc thu cây giống cũng rất kỹ, phải cẩn thận, bởi nếu để đứt rễ sẽ khiến cây bị yếu, ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng. Đặc biệt, sau khi thu hoạch cây giống, chưa trồng ngay trong ngày thì để bảo vệ cây giống phải dùng lá chuối tươi bọc cây giống phía phần củ, rễ, bởi lá chuối rất mát, có tác dụng tốt trong việc bảo vệ củ và bộ rễ của cây giống trước đi mang đi trồng.

Việc trồng sâm cũng không hề đơn giản, trước khi đưa sâm giống đi trồng, các công nhân phải chuẩn bị đất trồng thật kĩ lưỡng. Họ phải cuốc xới, ủ, tạo mùn cho đất cả vài tháng trước. Theo ông A Hốc (làng Chung Tam, xã Măng Ri, công nhân của Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum): Trước khi đưa cây giống đi trồng, chúng tôi đi khắp các khu rừng tìm mùn bón cho đất. Mùn được lấy từ lớp lá cây rụng hoặc cây gỗ đã mục trong rừng. Có mùn sẽ có thêm dinh dưỡng cho đất, tạo độ xốp và phải lấy thêm lá rừng, ủ lên mặt tạo độ ẩm. Vì trồng số lượng lớn nên tìm cây gỗ mục không dễ và phải tìm trên rừng. Khác với khu vườn ươm cây giống, cây sâm trồng mới ở khu vực mới có mật độ trồng thưa hơn, thường thì khoảng cách giữa các cây là khoảng 20cm-30cm.

Người công nhân tỷ mỉ nhẹ nhàng nhổ cây sâm giống. Ảnh: V.P

 

Sau khi trồng xong, để bảo vệ sâm, người dân phải dùng tre giăng lưới, màn để che, tránh mưa đá, đồng thời quây tôn quanh vườn để ngăn các loại động vật như chuột, chim đến ăn củ, phá hoại cây. Không chỉ vậy, người dân cũng còn đặt bẫy khắp vườn, ban đêm phải đi đuổi bắt chim, chuột, không để chúng vào vườn phá sâm, bảo vệ cho cây sinh trưởng, hạn chế chết cây.

Theo bà con đồng bào dân tộc Xơ Đăng, cây sâm chỉ có thể sống được dưới tán rừng già ở độ cao từ 1.500m so với mặt nước biển trên vùng núi Ngọc Linh. Tán rừng như một máy điều hòa tạo nhiệt độ thích hợp cho cây sâm phát triển. Vì vậy, người dân sống dưới chân núi Ngọc Linh ở đây luôn nêu cao ý thức bảo vệ và giữ rừng để trồng sâm.

Theo lãnh đạo Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Kon Tum, năm nay đơn vị sẽ trồng mới hơn triệu cây sâm Ngọc Linh. Để cây sâm Ngọc Linh đến được với người tiêu dùng, bà con đồng bào dân tộc Xơ Đăng phải mất từ 7 đến 10 năm ngày đêm ăn, ngủ trong những khu rừng già cùng sâm để bảo vệ “Quốc bảo” và gìn giữ nguồn gien cho dược liệu quý hiếm này.

Văn Phương