Giỏ đựng chiêng của người Gia Rai

Với đồng bào Gia Rai, những bộ chiêng hoặc chiêng quý, có giá trị lớn như chiêng bom, chiêng Lào đều được gìn giữ, bảo quản bằng những chiếc giỏ đựng đan bằng mây. Ở huyện Sa Thầy, nơi lưu giữ giỏ đựng chiêng nhiều nhất của người Gia Rai thuộc xã Ya Xiêr, trong đó, làng O (xã Ya Xiêr) là làng còn nhiều nghệ nhân đang nắm giữ và thực hành các kỹ thuật tạo ra những chiếc giỏ đựng chiêng mang đặc trưng riêng của dân tộc.

Ông A Hyếu (74 tuổi)- một trong những người còn lưu giữ chiếc giỏ đựng chiêng ở làng O cho biết: Những chiếc giỏ đựng chiêng được làm từ những sợi dây mây, dạng tròn, đường kính trung bình khoảng từ 50-90cm. Mỗi chiếc giỏ dành cho từng cái chiêng nhất định.

Những bộ chiêng quý được ông A Hyếu để trong giỏ cẩn thận. Ảnh: NS

Sau những ngày nông nhàn, người đàn ông khỏe mạnh của gia đình sẽ lên rừng chặt mây, sau đó về chuốt, vót thành những sợi nan, phơi khô 1-2 ngày để đảm bảo độ dẻo, bền cho sản phẩm. Những sợi mây nguyên thân có tiết diện tròn, đường kính khoảng 2cm được dùng để làm khung sườn của chiếc giỏ. Sau đó, dùng dây sắt hoặc thép để luồn vào thành một khung tròn cố định.

“Khi làm giỏ đựng chiêng, nghệ nhân dùng sợi dây mây có tiết diện tròn và các nan mây đã được chuốt sẵn kết hợp với nhau tạo thành các vòng tròn cho đến lúc kích thước giỏ đựng phù hợp với kích thước chiếc chiêng được định trước. Làm giỏ đựng chiêng đòi hỏi người nghệ nhân phải tập trung, tỉ mỉ. Tùy vào sự sáng tạo, sự khéo léo của người nghệ nhân mà mỗi chiếc giỏ đựng chiêng mang mỗi vẻ đẹp, độ chắc chắn khác nhau. Chiếc giỏ đựng chiêng của tôi được làm từ 10 năm trước, nhưng vẫn rất bền. Một chiếc giỏ có thể đựng 3-8 chiêng (tùy theo kích thước của chiêng)”- ông A Hyếu nói.

Bên hiên nhà, dù đã 103 tuổi, nhưng ông A Ghinh (làng O, xã Ya Xiêr) vẫn miệt mài ngồi tuốt những sợi mây để đan chiếc giỏ đựng chiêng. Đối với ông, chiêng là tài sản quý giá được ông cha để lại nên ông phải bảo quản kĩ càng. Ông A Ghinh chia sẻ: Giỏ đựng chiêng có 2 phần: Phần mặt là phần áp sát vào lưng của người khi đeo, gùi chiêng, còn lại là phần lưng, là phần có núm tròn nhô lên để khớp với núm của cái chiêng. Để hoàn chỉnh, nghệ nhân gắn cho giỏ đựng 2 dây đeo, đầu dây trên được gắn vào thành miệng của phần lưng rồi quàng qua miệng và buộc đầu dưới vào vị trí kết nối giữa 2 phần của giỏ đựng chiêng nhằm tạo sự chắc chắn khi đeo. Nghệ nhân mất khoảng một tuần để hoàn thiện 1 chiếc giỏ đựng chiêng.

Ông A Ghinh là một trong những người còn đan chiếc giỏ đựng để bảo quản chiêng. Ảnh: N.S

Ông A Ghinh cho hay: Trên các giỏ đựng chiêng có những lỗ trống, khoảng thưa được tạo bởi những sợi dây mây bản dẹp thắt nút kết chéo nhau để liên kết các vòng mây với khoảng cách vòng này cách vòng kia khoảng 2-3 cm, nhằm tạo những lỗ trống hay tạo hình bắt mắt làm điểm nhấn cho giỏ đựng chiêng. Trong kỹ thuật làm giỏ đựng, việc tạo những lỗ trống, khoảng thưa là rất cần thiết và đôi khi trở thành quy định bắt buộc, bởi, nó không chỉ thể hiện tính thẩm mỹ của chiếc giỏ đựng chiêng mà còn có chức năng để lộ rõ vẻ đẹp của chiếc chiêng được cất giữ.

Theo ông A Yr- cán bộ phụ trách Văn hóa-thông tin xã Ya Xiêr, hiện nay, trên địa bàn xã còn rất ít người đan giỏ đựng chiêng, vì nghệ nhân ngày càng già yếu, lớp trẻ ít quan tâm đến nghề truyền thống, nguyên liệu khan hiếm nên giỏ đựng chiêng ngày càng ít, ngày càng mai một. Vì vậy, tiếp tục duy trì, trao truyền giữa các thế hệ trong nghề đan lát truyền thống là việc làm cần quan tâm. Cùng với đó, cần chú trọng sưu tầm và bảo quản các hiện vật này nhằm tuyên truyền, quảng bá góp phần bảo tồn, phát huy di sản văn hóa của địa phương.

Nay Săt